Dom pod kasztanami. Za złotą bramą - Helena Bechlerowa

Helena Bechlerowa była nauczycielką i redaktorką m.in. w wydawnictwie Nasza Księgarnia, autorką licznych opowiadań i wierszy oraz kilku powieści dla dzieci. Urodzona na początku XX w., zmarła u jego kresu (1908-1995). Zawsze mam wrażenie, ze ludzie, którzy przeżyli cały wiek XX byli świadkami najdziwniejszej przemiany rzeczywistości w dziejach, bo nigdy wcześniej zmiana nie była tak szybka i tak dramatyczna. "Za złotą bramą" jest opowieścią o takiej zmianie, odejściem starego, romantycznego świata chłodnych, mrocznych kamienic, powłóczystych sukien, powozów, balów i ogrodowych fontann na rzecz jasnego, nowoczesnego i wygodnego, ale pozbawionego magii świata blokowisk.

Rodzeństwo, Kasia i Piotruś, mieszka w bardzo starym domu, pełnym ciemnych tajemniczych zakamarków - w korytarzu wisi zniszczony obraz pięknej Amelii w różowej sukni, w ogrodzie kamienny wodnik podtrzymuje kielich fontanny, a na daszku altanki tkwi blaszany smok. Poza tym coś tam skrzypi, piszczy, biega po kątach, może strachy, skrzaty, echo, a  może dobre duchy, kto wie. Wyobraźnia dzieci nadaje wszystkiemu znaczenie i imię. Niestety, dom jest już bardzo stary i zniszczony, zamieszkujące go rodziny muszą się przeprowadzić do nowych mieszkań w blokach, a zamieszkujące go duchy i stwory - znaleźć swoje miejsce gdzieś w magicznym świecie "za złotą bramą".
Urokliwa opowieść o końcu pewnego świata, w której ogromną rolę odgrywa szata graficzna - fantastyczne ilustracje Szancera, bez których to po prostu nie byłaby ta sama książka (można je podejrzeć tu: 1, 2, 3).

"Za złotą bramą" jest drugim tomem, pierwsza powieść o przygodach Kasi i Piotra nosi tytuł "Dom pod kasztanami". Dzieci wyjeżdżają w niej na wakacje do ciotki Iwy, do starego urokliwego domu: wszystko im się w domu pod kasztanami podobało: okna zasłonięte dzikim winem, dziwny piec z zielonkawych i niebieskich kafli, nawet duży czajnik, który cichutko podśpiewywał na kuchni. (s. 5). Za sprawą ciotczynego kota, rudego Tymona, który potrafi przemieniać się w tygrysa, przezywają czarodziejskie przygody, gdziekolwiek się nie udadzą, czy to do ogrodu, czy na strych. Na grządkach spotykają makówkowego króla, pod wierzbą Babę Jagę, a na strychu - lwa i lamparta. Wiele tych przygód, a wszystkie opisane w dość krótkich rozdziałach - mam wrażenie, że ta pozycja przemówi do bardzo młodego czytelnika. Nie ukrywam, ze drugi tom urzekł mnie znacznie bardziej.
Ilustracje do "Domu pod kasztanami" można obejrzeć TUTAJ.

Helena Bechlerowa, Dom pod kasztanami, Nasza Księgarnia, wyd. IV, Warszawa 1974
Helena Bechlerowa, Za złotą bramą, Nasza Księgarnia, wyd. I, Warszawa 1973

Druga brama - Halina Górska

Halina Górska tworzyła w okresie międzywojennym, zaczęła od książek dla dzieci, skończyła na tych dla dorosłych (zmarła niestety zbyt wcześnie, zamordowana przez Niemców w 1942 r.). "Druga brama" plasuje się tak naprawdę gdzieś pośrodku. Dziecięcy bohaterowie, motyw przyjaźni (międzyklasowej), przystępny język pozwalają na lekturę młodym czytelnikom. Jednocześnie wspomnieniowy charakter (historia Krysi bazuje na życiorysie pisarki), doskonała znajomość psychiki dziecka, poważna tematyka (dzieci pozbawione rodziców, oparcia w dorosłych, szukające swojego miejsca w świecie) sprawiają, że może po nią sięgnąć także dorosły czytelnik. Świetna książka, żal, że jednak trochę zapomniana. Napisana w 1935 r. powieść doczekała się wielu wznowień - ostatnie, o ile się orientuję, w 1995 r. w wydawnictwie Siedmioróg, a więc ponad 20 lat temu. (Drugie wydanie z 1936 r. jest dostępne w wersji cyfrowej TUTAJ.)

Powieść ma dwie bohaterki, pochodząca z zamożnej rodziny Krysia, córka lekarza, i dziecko robotnicze, Adela. Krysia ma kochających rodziców, ale jej matka jest poważnie chora i musi wyjechać na kurację zagraniczną - praktycznie znika z życia córki. Sama dziewczynka żyje w izolacji, jest chorowita, więc nie chodzi do szkoły, nie wolno jej się bawić z dziećmi z podwórka. Krótko trwa eksperyment z sympatyczną Żydówką Sabinką. Dziewczynki bardzo się lubią, ale Krysia zapada na odrę, w ciężkiej postaci - i Sabinka znika z jej życia. Krysia bawi się sama ze sobą, jej życie toczy się w połowie w wyobraźni, więc kiedy nagle znajdzie się w otoczeniu prawdziwych dzieci nie będzie się mogła odnaleźć, reguły koleżeństwa okażą się dla niej trudne. A dojdzie do tego, kiedy wraz z ojcem przeprowadzi się na Leszno (akcja toczy się w Warszawie czasu zaborów) - tam, za tytułową drugą bramą, znajdowało się podwórko, na którym bawiła się Adela. Dumna, nieczuła, a w rzeczywistości mocno skrzywdzona przez los, który wraz z ojcem odebrał jej też dzieciństwo. Zubożała matka musiała się przeprowadzić z liczną czeredką do jednej izby, wspólnej z kilkoma rodzinami i iść do pracy w fabryce, a najstarsza Adelka była zobowiązana do pomocy przy młodszym rodzeństwie, a właściwie do pełnego matkowania im. Zahartowana przez trudne warunki, z nienawiścią przypatrywała się "panienkom z Saskiego Ogrodu", dziewczynkom z kokardami we włosach i lalkami pod pachą, do których zaliczyła także i Krysię. I tak na jednym podwórku znalazły się dwie nieszczęśliwe dusze, których życiowe doświadczenia były tak odmienne, że spotkanie się w pół drogi wydawało się niemal niemożliwe. Czy uda im się porozumieć? Nie oczekujcie prostych odpowiedzi.